Қырғызстанның құрылымдық-гетерогенді тау жыныстарының кернеулі-деформацияланған күйін геомеханикалық бағалау
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.51301/ejsu.2025.i2.05Ключевые слова:
тау-кен ісі, кернеулі-деформацияланған күйі, серпімді сипаттамалары, тау жыныстарыАннотация
Зерттеулер Қырғызстанның құрылымдық жағынан біртекті емес кен орындарының тау жыныстарының кернеулі-деформацияланған жай-күйін бағалауға, тектоникалық үзілістердің тереңдігі мен әсеріне байланысты кернеулердің таралу заңдылықтарын анықтауға, сондай-ақ тау жыныстарының серпімді сипаты мен олардың беріктік қасиеттері арасындағы байланысты орнатуға бағытталған. Жұмыста әртүрлі тереңдіктегі негізгі қалыпты кернеулердің мәндерін алуға мүмкіндік беретін түсіру әдісімен далалық өлшеулерді, серпімді толқындардың жылдамдығын, серпімділік модульдерін және сдысу модульдерін анықтауға арналған зертханалық сынақтарды, сондай-ақ регрессиялық тәуелділіктерді құруға арналған статистикалық талдауды қамтитын әдістер кешені пайдаланылды. Сонымен қатар, негізгі кернеулерді бағдарлауды қайта құру және тектоникалық үзілістердің масивадағы кернеулердің таралуына әсерін бағалау жүргізілді. Зерттеу нәтижелері тау жыныстарындағы тік кернеулер, бірінші жақын жерде, жоғарғы қабаттардағы γH салмағының қысымына сәйкес келетіндігін көрсетеді. Күшті тау жыныстары мен орташа беріктік массивтері үшін алынған регрессиялық модельдер эксперименттік деректер Н. Хаст тәуелділіктері бойынша есептелген мәндер мен гидростатикалық кернеудің таралуына байланысты мәндер арасында екенін растайды. Тау жыныстарының серпімді сипаттамаларын зерттеу бойлық толқын жылдамдығының өзгеруі серпімділік модульдері мен ығысу модулінің өзгеруімен тікелей байланысты болатын анизотропияның жоғары дәрежесін анықтады. Алынған нәтижелер кен массивтерінің кернеулі-деформацияланған күйін болжаудың дәлірек модельдерін жасауға және тау-кен қазбаларын жобалауды оңтайландыруға мүмкіндік береді.
Библиографические ссылки
Bogdetsky, V., Stavinskiy, V., Shukurov, E. & Suyunbaev, M. (2001). Mining industry and sustainable development in Kyr-gyzstan. Mining, Minerals and Sustainable Development, 110, 23-37
Aguirre-Unceta, R. (2024). Has Kyrgyzstan suffered from a resource curse?. The Extractive Industries and Society, 17, 101427. https://doi.org/10.1016/j.exis.2024.101427
Calabrese, L. (2024). Diversifying Away from Extractives: The Belt and Road Initiative, Chinese Capital and Industrialisation in the Kyrgyz Republic. The European Journal of Development Research, 36(3), 601-638. https://doi.org/10.1057/s41287-024-00632-1
Bazaluk, O., Ashcheulova, O., Mamaikin, O., Khorolskyi, A., Lozynskyi, V. & Saik, P. (2022). Innovative activities in the sphere of mining process management. Frontiers in Environ-mental Science, (10), 878977. https://doi.org/10.3389/fenvs.2022.878977
Koval, V., Kryshtal, H., Udovychenko, V., Soloviova, O., Froter, O., Kokorina, V. & Veretin, L. (2023). Review of miner-al resource management in a circular economy infrastructure. Mining of Mineral Deposits, 17(2), 61-70. https://doi.org/10.33271/mining17.02.061
Yuldashev, F. & Sahin, B. (2016). The political economy of mineral resource use: The case of Kyrgyzstan. Resources Policy, 49, 266-272. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2016.06.007
Abdiev, A.R., Mambetova, R.Sh., Abdiev, A.A., & Abdiev, Sh. A. (2020). Studying a correlation between characteristics of rock and their conditions. Mining of Mineral Deposits, 14(3), 87-100. https://doi.org/10.33271/mining14.03.087
Gornostayev, S.S., Crocket, J.H., Mochalov, A.G. & Laajoki, K.V.O. (1999). The platinum-group minerals of the Baimka placer deposits, Aluchin horst. Canadian Mineralogist, 37(5), 1117-1129
Sotskov, V. & Saleev, I. (2013). Investigation of the rock massif stress strain state in conditions of the drainage drift overwork-ing. Annual Scientific-Technical Colletion - Mining of Mineral Deposits, 197-201. https://doi.org/10.1201/b16354-35
Umarov, T., Abdiev, A., Moldobekov, K., Mambetova, R. & Isaev, B. (2023). Creation of digital maps of land disturbed by mining operations. E3S Web of Conferences, 420, 03023. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202342003023
Bazaluk, O., Kuchyn, O., Saik, P., Soltabayeva, S., Brui, H., Lozynskyi, V. & Cherniaiev, O. (2023). Impact of ground sur-face subsidence caused by underground coal mining on natural gas pipeline. Scientific Reports, (13), 19327. https://doi.org/10.1038/s41598-023-46814-5
Khomenko, O.Ye. (2012). Implementation of energy method in study of zonal disintegration of rocks. Naukovyi Visnyk Natsion-alnoho Hirnychoho Universytetu, (4), 44-54
Rysbekov, K.B., Huayang, D., Nurpeisova, M.B., Lozynskyi, V.H., Kyrgyzbayeva, G.M., Kassymkanova, K. & Abenov, А.М. (2022). Modern monitoring tools – effective way to en-sure safety in subsoil use. Engineering Journal of Satbayev Uni-versity, 144(3), 34-40. https://doi.org/10.51301/ejsu.2022.i3.06
Shavarskyi, Ia., Falshtynskyi, V., Dychkovskyi, R., Akimov, O., Sala, D. & Buketov, V. (2022). Management of the longwall face advance on the stress-strain state of rock mass. Mining of Mineral Deposits, 16(3), 78-85. https://doi.org/10.33271/mining16.03.078
Song, J.F., Lu, C.P., Zang, A., Zhang, X.F., Zhou, J., Zhan, Z. W. & Zhao, L. M. (2024). Assessment of Microseismic Events via Moment Tensor Inversion and Stress Evolution to Under-stand the Rupture of a Hard–Thick Rock Stratum. Rock Mechan-ics and Rock Engineering, 57(11), 10009-10025. https://doi.org/10.1007/s00603-024-04066-3
Zhang, H., Guo, G., Li, H., Wang, T., Ni, J. & Meng, H. (2025). A new numerical method for calculating residual defor-mation in mined-out areas considering water-rock interaction and its application. Scientific Reports, 15(1), 11207. https://doi.org/10.1038/s41598-025-94001-5
Kononenko, M. & Khomenko, O. (2010). Technology of sup-port of workings near to extraction chambers. New Techniques and Technologies in Mining, 193-197. https://doi.org/10.1201/b11329-31
Matayev, A.K., Lozynskyi, V.H., Musin, A., Abdrashev, R.M., Kuantay, A.S. & Kuandykova, A.N. (2021). Substantiating the optimal type of mine working fastening based on mathematical modeling of the stress condition of underground structures. Naukovyi Visnyk Natsionalnoho Hirnychoho Universytetu, (3), 57-63. https://doi.org/10.33271/nvngu/2021-3/057
Fang, C., Yuan, Y., Chen, J., Gao, D. & Peng, J. (2024). Exam-ination of Green Productivity in China’s Mining Industry: An In-Depth Exploration of the Role and Impact of Digital Econo-my. Sustainability, 16(1), 463. https://doi.org/10.3390/su16010463
Saik, P., Dychkovskyi, R., Lozynskyi, V., Falshtynskyi, V. & Ovcharenko, A. (2024). Achieving climate neutrality in coal mining regions through the underground coal gasification. E3S Web of Conferences, 526, 01004. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202452601004
Mussin, A., Imashev, A., Matayev, A., Abeuov, Ye., Shaike, N. & Kuttybayev, A. (2023). Reduction of ore dilution when min-ing low-thickness ore bodies by means of artificial maintenance of the mined-out area. Mining of Mineral Deposits, 17(1), 35-42. https://doi.org/10.33271/mining17.01.035
An, H., & Mu, X. (2025). Contributions to Rock Fracture In-duced by High Ground Stress in Deep Mining: A Review. Rock Mechanics and Rock Engineering, 58(1), 463-511. https://doi.org/10.1007/s00603-024-04113-z
Lan, T., Liu, Y., Yuan, Y., Fang, P., Ling, X., Zhang, C. & Feng, W. (2024). Determination of mine fault activation degree and the division of tectonic stress hazard zones. Scientific Re-ports, 14(1), 12419. https://doi.org/10.1038/s41598-024-63352-w
Salieiev, I., Bondarenko, V., Kovalevska, I., Malashkevych, D. & Galkov, R. (2025). Principles of mining-geological classifica-tion for maintaining mine workings in conditions of weakly met-amorphosed rocks. Mining of Mineral Deposits, 19(1), 26-36. https://doi.org/10.33271/mining19.01.026
Abdiev, A.R., Mambetova, R.Sh., Abdiev, A.A. & Abdiev, Sh.A. (2020). Development of methods assessing the mine workings stability. E3S Web of Conferences, 201, 01040. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202020101040
Abdiev, A.R., Mambetova, R.Sh., Abdiev, A.A. & Abdiev, Sh.A. (2020). Razvitie metodov otsenki geomekhanicheskogo sostoyaniya porodnogo massiva vokrug gornykh vyrabotok. Nauchnye issledovaniya v Kyrgyzskoy Respublike, 1-12
Mambetov, Sh.A., Kozhogulov, K.Ch. & Abdiev, A.R. (2021). Vzaimosvyaz svoystv i sostoyaniya porod strukturno-neodnorodnykh mestorozhdeniy poleznykh iskopaemykh. Sov-remennye problemy mekhaniki, 43(1), 3-17
Abdiev, A.R., Mambetova, R.Sh. & Mambetov, Sh.A. (2017). Geomechanical assessment of Tyan-Shan's mountains structures for efficient mining and mine construction. Gornyi Zhurnal, (4), 1-9
Mambetov, Sh.A., Abdiev, A.R. & Mambetov, A.Sh. (2002). Zonal and step-by-step evaluation of the stressed-strained state of Tyan'-Shan' rock massif. Gornyi Zhurnal, (10), 1-12
Rahman, A., Shah, R.A., Yadava, M.G. & Kumar, S. (2024). Carbon and nitrogen biogeochemistry of a high-altitude Himala-yan lake sediment: Inferences for the late Holocene climate. Quaternary Science Advances, 14, 100199. https://doi.org/10.1016/j.qsa.2024.100199
Mambetov, Sh.A., Kozhogulov, K.Ch. & Abdiev, A.R. (2021). Kontrol svoystv i napryazhenno-deformirovannogo sostoyaniya porod strukturno-neodnorodnykh mestorozhdeniy poleznykh is-kopaemykh. Sovremennye problemy mekhaniki, 43(1), 35-49
Mambetov, Sh.A., Abdiev, A.R. & Mambetova, R.Sh. (2020). Osnovy geomekhaniki. Klassicheskiy uchebnik. Bishkek, KRSU
Eljufout, T. & Alhomaidat, F. (2024). Utilizing waste rocks from phosphate mining in Jordan as concrete aggregates. Results in Engineering, 22, 102350. https://doi.org/10.1016/j.rineng.2024.102350
Rezaei, M. & Mousavi, S.Z.S. (2024). Slope stability analysis of an open pit mine with considering the weathering agent: Field, laboratory and numerical studies. Engineering Geology, 333, 107503. https://doi.org/10.1016/j.enggeo.2024.107503
Patent KR №2238. (2020). Sposob otsenki geomekhanich-eskogo sostoyaniya porodnogo massiva vysokogornykh mes-torozhdeniy. Bishkek, Kyrgyzstan
Matayev, A., Abdiev, A., Kydrashov, A., Musin, A., Khvatina, N. & Kaumetova, D. (2021). Research into technology of fas-tening the mine workings in the conditions of unstable masses. Mining of Mineral Deposits, 15(3), 78-86. https://doi.org/10.33271/mining15.03.078
Abdiev, A.R., Mambetova, R.Sh. & Abdiev, A.A. (2020). Izuchenie zakonomernostey izmeneniya struktury i svoystv gornykh porod v zone tektonicheskikh narusheniy. V LKhKhIII Mezhdunarodnye nauchnye chteniya. Sbornik statey Mezhdu-narodnoy nauchno-prakticheskoy konferentsii, 111-114
Khomenko, O. & Bilegsaikhan, J. (2018). Classification of theories about rock pressure. Solid State Phenomena, 277, 157-167. https://doi.org/10.4028/www.scientific.net/SSP.277.157
Baymakhan, R.B., Muta, A.N., Tileikhan, A. & Kozhogulov, K.C. (2023). On the use of the finite element method in the study of the stress-strain state of the contour of the Annie Cave on Mount Arsia. Engineering Journal of Satbayev University, 145(2), 31-36. https://doi.org/10.51301/ejsu.2023.i2.05
Kazatov, U., Raimbekov, B., Bekbosunov, R., Ashirbaev, B. & Orokov, A. (2023). Some results of the study of rock properties of the Sulukta deposit. E3S Web of Conferences, 431, 03009. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202343103009
Shakenov А., Abdiev, A.R. & Stolpovskih I. (2023). Energy potential of mining transport at mines of Kyrgyzstan located at high altitude. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 1254, 012142. https://doi.org/10.1088/1755-1315/1254/1/012142
Kozhogulov, K.Ch. & Abdiev, A.R. (2023). Napryazhenno-deformirovannoe sostoyanie neodnorodnykh strukturnykh mas-sivov vysokogornykh rudnykh mestorozhdeniy Kyrgyzstana. Fundamentalnye i prikladnye voprosy gornykh nauk, 10(2), 39-46. https://doi.org/10.15372/FPVGN2023100206
Zhienbayev, A., Takhanov, D., Zharaspaev, M., Kuttybayev, A., Rakhmetov, B. & Ivadilinova, D. (2025). Identifying rational lo-cations for field mine workings in the zone influenced by mined-out space during repeated mining of pillars. Mining of Mineral Deposits, 19(1), 1-12. https://doi.org/10.33271/mining19.01.001
Mambetova, R.Sh., Abdiev, A.A. & Abdiev, A.R. (2023). Issledovaniya gidrogeologicheskikh usloviy Sulyuktinskogo bu-rougolnogo mestorozhdeniya dlya sozdaniya estestvennoy tsifrovoy gidrodinamicheskoy modeli. Vestnik Kyrgyzsko-Rossiyskogo Slavyanskogo universiteta, 23(8), 150-155
Загрузки
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2025 Engineering Journal of Satbayev University
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial-NoDerivatives» («Атрибуция — Некоммерческое использование — Без производных произведений») 4.0 Всемирная.
<div class="pkpfooter-son">
<a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/"><img alt="Creative Commons License" style="border-width:0" src="https://i.creativecommons.org/l/by-nc/4.0/80x15.png"></a><br>This work is licensed under a <a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/">Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License</a>.
</div>
