Өзбекстанның тау-кен секторындағы өнеркәсіптік қалдықтарды кәдеге жарату тәжірибесін бағалау
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.51301/ejsu.2025.i4.04Ключевые слова:
тау-кен металлургия өндірісінің қалдықтары, ГАЖ, қашықтықтан зондтау, қалдық қоймалары, ұшқышсыз ұшу аппа-раттары, экологиялық тәуекел, кеңістіктік-уақыттық талдауАннотация
Тау-кен және металлургия өнеркәсібінің қарқынды дамуы нәтижесінде өнеркәсіптік қалдықтардың көлемі жылдан жылға өсуде. Бұл қалдықтардың құрамында өте улы ауыр металдар, қатты химиялық реагенттер және қоршаған ортаға және адам денсаулығына қауіп төндіретін басқа да экологиялық қауіпті компоненттер бар. Тау-кен өнеркәсібі инфрақұрылымының аса қауіпті және аса маңызды элементтерінің қатарына өнеркәсіптік қалдықтарды (атап айтқанда, шламдарды) жинақтауға арналған және әдетте жер материалдарынан салынған қалдық қоймалары жатады. Мұндай нысандарды жоспарлау, салу және пайдалану көбінесе жеткілікті техникалық және қаржылық ресурстарды қамтамасыз ету үшін жеткіліксіз, бұл оларды жоғары қауіпті құрылымдарға айналдырады. Іргетас шөгінділері, ішкі эрозия, сүзу, бұзылу қаупі және сейсмикалық тұрақсыздық – бұл қоймалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін үнемі бақылауды қажет ететін факторлар. Дәстүрлі геодезиялық және маркшейдерлік әдістер жеткілікті бақылау мүмкіндіктерін қамтамасыз етпейді. Қазіргі жағдайда бұл әдістер кеңістіктік қамтуды, деректерді жылдам жинауды және кешенді талдау мүмкіндігін қамтамасыз ететін геоақпараттық технологиялармен (ГАЖ, қашықтықтан зондтау, ҰҰА) толықтырылуы тиіс. Бұл мақалада ГАЖ технологияларын қолдана отырып, Навои тау-кен металлургия комбинатының (НГМК) қалдықтарын сақтаудың әртүрлі объектілерінің құрылымын, тәуекел деңгейін және мониторинг әдістерін егжей-тегжейлі талдау ұсынылған.
Библиографические ссылки
Clarkson, L. (2021). Comprehensive Monitoring Strategy for Tailings Dams. University of Queensland
Steven, G.V. (1990). Planning, Design, and Analysis of Tail-ings Dams. BiTech Publishers, Limited
Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan. (2018). Regulation on enhancing geological management and environ-mental control (Resolution No. 983).
Rauhala, A., Tuomela, A., Davids, C., & Rossi, P.M. (2017). UAV Remote Sensing Surveillance of a Mine Tailings Im-poundment in Sub-Arctic Conditions. Remote Sensing, 9(12), 1318. https://doi.org/10.3390/rs9121318
Nie, W., Luo, M., Wang, Y. & Li, R. (2022). 3D Visualization Monitoring and Early Warning System of a Tailings Dam–Gold Copper Mine Tailings Dam in Zijinshan, Fujian, China. Frontiers in Earth Science, (10), 1-14. https://doi.org/10.3389/feart.2022.800924
Sayyidqosimov, S.S. (2021). Geo-information Systems in Mine Surveying. Textbook, Tashkent
Kuldeev, E.I., Nurpeisova, M.B. & Kyrgizbaeva, G.M. (2021). Subsoil Development and Environmental Safety. Germany: LAR Lambert Academic Publishing
Scaioni, M., Marsella, M., Crosetto, M., Tornatore, V. & Wang, J. (2018). Geodetic and Remote-Sensing Sensors for Dam Deformation Monitoring. Sensors, 18(11), 3682. https://doi.org/10.3390/s18113682
National Committee. (2025). National Statistics Committee of the Republic of Uzbekistan. Retrieved from: https://stat.uz/ru/
Rojas, L., Peña, Á. & Garcia, J. (2024). A Framework for Mon-itoring Stability of Tailings Dams in Realtime Using Digital Twin Simulation and Machine Learning. Procedia Computer Science, 232(3), 2279-2288. https://doi.org/10.1016/j.procs.2024.02.047
Rojas, L., Peña, Á. & Garcia, J. (2025). AI-Driven Predictive Maintenance in Mining: A Systematic Literature Review on Fault Detection, Digital Twins, and Intelligent Asset Management. Applied Sciences, 15(6), 3337. https://doi.org/10.3390/app15063337
Nurpeisova, М.B., Salkynov, A.T., Soltabayeva, S.T. & Mi-letenko, N.A. (2024). Patterns of development of geomechani-cal processes during hybrid open pit/underground mineral min-ing. Eurasian mining, (1), 7-11. https://doi.org/10.17580/em.2024.01.02
Digital Twins for Tailings Dams. (2025). Water Power Maga-zine. Retrieved from: https://www.waterpowermagazine.com/analysis/digital-twins-for-tailings-dams
Nurpeisova, М., Dzhangulova, G., Kurmanbaev, О., Sarsembekova, Z. & Оrmanbekova, A. (2024). Creation of geo-detic reference network for monitoring transport interchanges in seismic. News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan series of geology and technical, (4), 209-223. https://doi.org/10.32014/2024.2518-170X.4364
Don, M.G., Wanasinghe, T.R., Gosine, R. & Warrian, P.J. (2025). Digital Twins and Enabling Technology Applications in Mining: Research Trends, Opportunities and Challenges. IEEE Access, 13, 6945-6963. https://doi.org/10.1109/ACCESS.2025.3526881
Загрузки
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2025 Engineering Journal of Satbayev University
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial-NoDerivatives» («Атрибуция — Некоммерческое использование — Без производных произведений») 4.0 Всемирная.
<div class="pkpfooter-son">
<a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/"><img alt="Creative Commons License" style="border-width:0" src="https://i.creativecommons.org/l/by-nc/4.0/80x15.png"></a><br>This work is licensed under a <a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/">Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License</a>.
</div>
